Waarom maken we een RES?
Op 28 juni 2019 publiceerde het kabinet het Klimaatakkoord: de Nederlandse uitwerking van de internationale klimaatafspraken van Parijs (2015). We gaan met elkaar de CO2-uitstoot sterk verminderen: in 2030 met de helft ten opzichte van 1990. Eén van de afspraken is dat 30 energieregio’s in Nederland onderzoeken waar en hoe het best duurzame elektriciteit op land (wind en zon) opgewekt kan worden. Maar ook welke warmtebronnen te gebruiken zijn zodat wijken en gebouwen van het aardgas af kunnen.

CO2-reductie is niet alleen het vervangen van fossiele brandstoffen door duurzame varianten, maar behelst ook reductie van uitstoot door bedrijven en groenaanleg. Gaat het in de RES om energie opwekken of juist om meer CO2-reductie?
In het klimaatakkoord als geheel gaat het om reductie van CO2. In de RES gaat het om de bijdrage die duurzame opwek op land via zon en wind daaraan gaat bijdragen. Maar daarnaast zijn ook andere mogelijkheden om CO2 te reduceren natuurlijk welkom.

Er wordt gesproken over een doelstelling van 35 TWh op land in 2030. Wat is de invloed op de resultaten in TWh van het plaatsen van grootschalige windparken op zee?
De doelstelling voor wind en zon op land staat los van de doelstelling voor wind op zee. De doelstelling voor opwekking Wind op Zee is 49 TWh.

Met de RES 1.0 behalen we een CO2 reductie van 34%. Volgens het Gelders Energie Akkoord moeten we in 2030 55% CO2-besparing halen. Hoe gaan we dat verschil overbruggen?
Volgens de berekening komen we in 2030 op een CO2-reductie van circa 34% bij realisatie van het RES 1.0 bod. Daarmee wordt een flinke stap gezet, maar is de regio er nog niet. Naast verminderen van energieverbruik, zal in de komende jaren daarom ook verder worden gewerkt aan aanvullende maatregelen.

Is er uitwisseling met andere regio’s of gemeenten mogelijk? Dat de ene gemeente bijvoorbeeld veel groene energie opwekt, en de andere niet, maar dit compenseert.
Het is aan de politiek en de onderhandeling binnen de RES om te bepalen of een onderlinge uitwisseling redelijk is. Elke gemeente zou moeten doen wat hij kan. Maar dat onderlinge gesprek gaat zeker nog gevoerd worden.

Is er een Provinciaal Inspanningsplan nodig om iets te plaatsen waar een buurgemeente ‘hinder’ van heeft?
Gemeenten zijn primair verantwoordelijk voor een goede ruimtelijke ordening op hun eigen terrein waarbij ze zo goed mogelijk rekening dienen te houden met ieders belang, ook dat van buurgemeenten. Op sommige punten moet ook de provincie instemmen.

Hoe verhoudt de RES zich met de Omgevingsvisie/-wet? Er lijken diverse taakstellingen te zijn voor de gemeente. Wat geeft straks de doorslag?
De RES is een strategisch document dat vertaald wordt in het gemeentelijk omgevingsbeleid. De gemeente bepaalt zelf welke bijdrage zij aan de RES of andere doelstellingen levert.

In de media verschijnen berichten over het weglekken van subsidies voor zonnevelden naar buitenlandse investeerders. Hoe waarborgt de gemeente dat dit niet gebeurt? En dat ook de eventuele opbrengsten lokaal blijven?
De meeste gemeenten in Rivierenland hebben in het beleid opgenomen dat minimaal 50% van het eigenaarschap door de omgeving kan worden ingevuld. Er wordt meestal geen onderscheid gemaakt tussen Nederlandse en buitenlandse ondernemingen.

Geldt er bij de financiële realisatie van zon-/windparken ook een BIBOB-procedure?
Het doel van de wet BIBOB is dat overheden, waaronder gemeenten, de integriteit van houders en/of aanvragers van vergunningen toetsen bij het landelijk bureau BIBOB. Gemeenten zullen dit instrument inzetten

Is er in de berekeningen ook rekening gehouden met toekomstige groei van de energievraag?
De berekeningen gaan uit van een teruglopende energievraag door besparingen door bijvoorbeeld isolatie. Of dit werkelijkheid wordt hangt af van veel zaken, onder andere stijging van de welvaart en groei van de bevolking. Wij gaan voor elektriciteit uit van een lichte groei, bijvoorbeeld door de toename van elektrisch vervoer.

Wordt er rekening gehouden met mogelijke groei in elektriciteitsverbruik door bijvoorbeeld nieuwe datacentra (zoals in Noord-Holland)?
Energieverbruik houdt meestal gelijke tred met economische groei, maar we zullen dus ook steeds beter moeten worden in het slim opwekken van energie. Er is geen datacentrum te verwachten in Rivierenland.

Als een zonnepark in de buurt van een dorpskern wordt gebouwd, is er dan een effect op het lokale elektriciteitsnetwerk?
Als dat zo is zal Liander niet aansluiten en eerst het netwerk versterken.

Is er sprake van een mismatch tussen kansrijke gebieden en de nabijheid van Liander-aansluitingen?
Op verschillende plaatsen is die mismatch op dit moment zeker aanwezig. Liander werkt aan het uitbreiden van de netinfrastructuur tussen nu en 2030. Aansluiting van alle opwekking volgens RES 1.0 is haalbaar bij  een goede planning. Het RES-proces is daar ook voor bedoeld.

Is er afstemming met de regio Druten over de nog beschikbare capaciteit, zodat we ons niet rijk rekenen?
Liander probeert in overleg de beschikbare capaciteit zo goed mogelijk te verdelen maar heeft ook een aansluitplicht. Dus wie het eerst komt, wie het eerst maalt. Ook hebben wij overleg met de RES-Arnhem-Nijmegen zodat de plannen op RES-niveau op elkaar aansluiten.

Liander kan toch gewoon het netwerk aanpassen zodat alle duurzame stroom aangesloten kan worden?
Ja, dat klopt, maar Liander heeft wel tijd en handjes nodig om dat allemaal te realiseren. Dat is waarom ze de RES vragen om rekening te houden met de huidige en reeds geplande capaciteit en als dat niet voldoende is duidelijkheid te geven over locaties waar in de toekomst meer opwek gewenst is.

Is de opgave zon in evenwicht gebracht met de opgave wind? Ideaal is 50/50.
Hier wordt wel rekening mee gehouden vooral vanwege de aansluitcapaciteit van Liander. In vermogen is 50/50 inderdaad een mooie verhouding. In opbrengst betekent dat 3 keer zo veel windstroom als zonnestroom.

Is er al actie om duurzame energie op te slaan in de regio?
Hier wordt wel over nagedacht, de verwachting is dat binnen vijf jaar opslag van duurzame energie rendabel wordt om pieken en dalen in de aanvoer van stroom op te vangen.

Turbines en zonnepanelen samen hebben een negatieve invloed op de geluidsvoortplanting en daarmee op de efficiency van het project (mitigatie). Wordt hier rekening mee gehouden?
Uit geluidsonderzoek zal moeten blijken welk effect dit heeft op de afstand die tot huizen moet worden aangehouden. Het heeft niet een direct effect op de efficiëntie.

Landschap is van belang voor het welzijn van inwoners, voor recreatie en toerisme, voor woningbouw, infrastructuur etc. Waarom zou de opwek van duurzame energie het belangrijkste moeten zijn en niet al die andere belangen?
De RES vloeit voort uit het Klimaatakkoord. Dit Klimaatakkoord is de Nederlandse uitwerking van de internationale klimaatafspraken van Parijs 2015. Binnen de RES is gekeken naar het ‘draagvermogen’ van elk landschap. Een omgevingsvisie (onderdeel Omgevingswet) is bedoeld voor een integrale afweging van alle ruimtelijke vraagstukken.

Behoud van de landschapskwaliteit is niet bepaald ambitieus. Waarom niet verdergaan en ambiëren dat er minimaal een netto versterking wordt bereikt?
Veel gemeenten streven versterking van de landschapskwaliteit ook na, dit kan mede uit de opbrengst van duurzame projecten betaald worden.

Op welke wijze wordt versterking van het landschap geborgd? Via landschapselementen of lokale wandelpaden? En is dat optioneel of wordt dat als voorwaarde gesteld bij zon-/windparken?
Gemeenten kunnen dit type voorwaarden stellen bij het verlenen van vergunningen.

Wordt er rekening gehouden met ruimte voor biodiversiteit tussen zonnepanelen en zonnepaneelvelden?
Ja, uit onderzoek blijkt dat als er 30% tussenruimte wordt bewaard de biodiversiteit toeneemt en ook de vruchtbaarheid van de bodem in stand blijft. Dit kan ook een harde voorwaarde zijn voordat een gemeente een vergunning verstrekt.

Zijn er technische beperkingen om de uiterwaarden te benutten voor duurzame opwek?
Veel uiterwaarden genieten extra bescherming onder Natura 2000 of Gelders Natuur Netwerk. Ook kan Rijkswaterstaat belemmeringen zien vanwege de doorstroming van hoog water. Natura 2000 wordt nu als meest harde belemmering gezien. Er is nog geen zicht op voorwaarden waaronder het wel zou kunnen. Ook is er extra risico op een rommelig landschapsbeeld.

Mogen er windmolens en/of zonnepaneelvelden in het gebied van de Nieuwe Hollandse Waterlinie worden geplaatst?
De Hollandse Waterlinie vereist dat inpassing met extra zorg wordt gedaan. Het is dus niet onmogelijk om dit gebied te gebruiken.

Een radarstation bij Herwijnen is plotseling bepalend voor de plaatsing van windmolens langs de A15. Waarom is er geen landschapsplan gemaakt dat alle ontwikkelingen in het Rivierengebied in beeld brengt?
Het radarstation in Herwijnen is onzeker. Het landschappelijk ontwerp houdt nu rekening met extra locaties zodat er in alle gevallen een voldoende bod gerealiseerd kan worden.

Wordt er rekening gehouden met het geplande rangeerterrein langs de A15 en de Betuweroute?
Prorail wil alle mogelijke ruimte beschikbaar stellen. Er worden ook al dergelijke kansen in het bod opgenomen.

Is er bij de scenario’s rekening gehouden met het verzoek van defensie i.v.m. laagvlieggebied, om windturbines juist niet in de kom te plaatsen?
We zijn nog in de fase dat scenario’s vergeleken worden. Defensie is hierbij betrokken, dit punt lijkt oplosbaar.

Het landschap kent geen grenzen. Tussen de aangrenzende RES-gebieden moet gekeken worden naar de impact die de plannen zouden hebben op het landschap in een groter verband. Wordt er samengewerkt met de ons omringende regio’s?
Projecten en plannen aan de randen van de regio (het RES-gebied) worden ook meegenomen in de beschouwing over waar windmolens en zonnevelden kunnen komen. Waar nodig wordt er overlegd met aangrenzende regio’s.

Gebieden van Gelders Natuur Netwerk en Natura-2000-gebieden gaan in de toekomst mogelijk groter worden. Wordt met deze groei in de RES-plannen voor 2030 en 2050 rekening gehouden?
Er wordt rekening gehouden met natuurreserveringsgebieden, dus alleen met de toename die concreet is.

Is er onderzocht wat de bijdrage is aan CO2-reductie indien er bos wordt aangeplant? En staat dit op de agenda?
Alle bossen in Nederland samen zorgen voor ca. 2% CO2-besparing. Meer bos draagt dus wel bij aan vermindering van het klimaatprobleem, zeker als je de productie uiteindelijk niet verbrandt maar als duurzame grondstof gebruikt, bijvoorbeeld voor bouwmateriaal. Punt is wel dat aanplant op zich niet leidt tot vermindering van de uitstoot. Om de bron aan te pakken zijn dus (ook) andere maatregelen nodig. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2017/45/bossen-en-bodems-stoten-meer-co2-uit-dan-ze-vastleggen

Moet de RES geen rekening houden met Nationaal Landschap Rivierengebied?
Dit is niet verplicht. Nationale landschappen hebben geen actuele beschermde status.

Is in de cijfers al de groei van de bevolking meegenomen?
Op landelijke schaal is de groei van de bevolking meegenomen in de scenario’s maar als er gemeenten zijn die harder of langzamer groeien dan het landelijk gemiddelde is dat nog niet meegenomen.

Wordt er bij de ruimtelijke inpassing van windmolens en zonnepanelen ook rekening gehouden met de woningbouwopgave en de grote opgave t.a.v. klimaatadaptie?
Er wordt rekeningen gehouden met de woningbouwopgave. Klimaatadaptatie is complexer zie  bijvoorbeeld het project de langste boomgaard en de panelen in de A15-zone. Hier wordt verkend of deze thema’s samen kunnen worden toegepast.

Wordt er rekening gehouden met mogelijke toekomstige woningbouwprojecten?
Voor zover deze bekend zijn is daar rekening mee gehouden. Gemeenten geven aan welke gebieden ze voor woningbouw willen reserveren. Het is een afweging die een plaats krijgt in de omgevingsvisie.

Hoe gaan we om met eventuele waardedaling van woningen?
De gemeente is verantwoordelijk voor de eventuele vergoeding van planschade. Bij windparken wordt de aansprakelijkheid daarvoor verlegd naar de initiatiefnemer maar de gemeente blijft aanspreekpunt. Er geldt voor planschade wel een eigen risico van 2%. De verwachting is dat dat zal worden verhoogd naar 4%. Risico op planschade bestaat alleen op korte afstand tot ca. 800 meter van een windpark.

Worden argumenten als ‘gezondheid’ en ‘groene leefomgeving’ ook meegenomen in de afwegingen?
De RES wordt nu voornamelijk landschappelijk ingestoken. Gezondheidsrisico’s zijn tot nu toe geen belemmering voor de plaatsing van windmolens. Er zijn wel vermoedens dat windmolens invloed op de gezondheid kunnen hebben voor direct omwonenden, maar daar is nog weinig bewijs voor. Het is afwachten of de overheid hier in de normering iets mee gaat doen. Groene leefomgeving is een landschappelijk element en wordt dus wel meegenomen.

Wordt er voor wat betreft zonnepanelen geprioriteerd? Dus eerst op daken, parkeerterreinen etc. en daarna pas op water en groen?
Jazeker, dit wordt de zonneladder genoemd. Maar eerst wachten tot een bovenliggende categorie vol is stuit echter vaak op praktische bezwaren. Nu al is duidelijk dat alleen daken en parkeerterreinen maar voor een klein deel in onze energiebehoefte kunnen voorzien.

Als de saldering van eigen zonnestroom wordt afgebouwd, zullen er minder particulieren zonnepanelen nemen
Zonnepanelen zullen nog flink in prijs dalen waardoor ze ook rendabel zijn zonder saldering. Ook de prijs van opslag daalt. Het afbouwen van salderen zal dus geen probleem zijn.

In hoeverre zijn monumenten en beschermd stadsgezicht heilig bij zonnepanelen op daken?
Deze zijn niet heilig maar wel vergunningsplichtig. Er wordt dan dus goed gekeken naar de visuele impact.

In hoeverre zijn alle bestaande daken nu meegenomen in de calculatie? En worden privé-zonnedaken ook meegenomen in de RES?
Alle (potentiële) daken met een (mogelijke) installatie van meer dan 15 KWp zijn meegenomen (50 tot 60 panelen) voor het RES-bod. De kleinere privé-daken tellen wel mee in de modelberekeningen voor de regionale CO2-reductie.

Is er al een inventarisatie gemaakt van voor zonnepanelen beschikbare daken en de totale grootte daarvan? En welk percentage van de doelstelling zou daarmee bereikt kunnen worden?
In de RES 1.0 is een overzicht opgenomen van de bestaande oppervlakte zonnepanelen op grote daken. De regionale ambitie is om deze oppervlakte tot 2030 te vervijfvoudigen. Dit is een zeer hoge ambitie. Beperkingen zitten bijvoorbeeld in de dakconstructies en/of de financiële middelen bij de eigenaar. In de regio wordt nu gewerkt aan een stimuleringsprogramma zon op grote daken.

Er wordt gezegd dat niet alle daken geschikt zijn voor zonnepanelen. Maar die kunnen toch geschikt worden gemaakt? Dat kost misschien extra, maar dat is toch een goede investering als je het landschap niet wil aantasten?
Hier wordt ook naar gekeken en dit is in het bod verwerkt. De provincie onderzoekt samen met de RES-regio’s of het technisch mogelijk en betaalbaar is om meer daken geschikt te maken.

Waarom worden er nog steeds nieuwe distributiehallen gebouwd zonder noemenswaardige zonnepanelen op het dak?
Dat is omdat er vanuit het bouwbesluit nog geen eisen aan gesteld worden. Er zijn voor de gemeente wel mogelijkheden om dit in het bouwbesluit op te nemen. Overigens zijn er steeds meer voorbeelden waar die kansen wel al worden benut, bijvoorbeeld: Kühne & Nagel in Tiel, Lidl bij Nijmegen, Wilderman bij Zaltbommel.

Is het al een eis bij nieuwbouw dat de dakconstructie zonnepanelen kan dragen? En hoe zit het met de verzekerbaarheid van zonnedaken?
Voor zonnepanelen geschikte dakconstructies worden door gemeenten nog niet verplicht gesteld. Nieuwe wetgeving dwingt straks wel tot meer gebruik van duurzame energie. De meeste professionele ontwikkelaars en beleggers houden hier wel rekening mee. Met goede keuringen zijn zonnedaken wel degelijk verzekerbaar.

Waarom niet alleen zonnevelden en zonnepanelen op daken i.p.v. windmolens? Of alle windparken naar zee en op het land alleen zonnepanelen.
In het landelijk Klimaatakkoord staat dat Nederland in 2030 in totaal 35 TeraWattuur (TWh) aan energie duurzaam op land zal opwekken om 49% van de CO2 te reduceren. Het is helaas bij lange niet mogelijk deze doelstelling alleen met zonnepanelen te realiseren, laat staan als we 100% willen reduceren. De doelstelling voor wind en zon op land staat los van de doelstelling voor wind op zee. De doelstelling voor opwekking Wind op Zee is 49 TWh en draagt ook bij aan de reductiedoelstelling.

Er komen nieuwe soorten zonnepanelen aan die je overal op kunt plakken en dus meerdere vormen kunnen hebben. Dat betekent ook dat ze op muren, ronde/ruwe oppervlakten, bewegende delen, autodaken, in dakpannen etc. komen te zitten. Zouden we dat niet afwachten voor na 2030, er is dan nogal wat oppervlakte dat zich ineens kan lenen. De toekomstige techniek gaat ons inhalen.
We lopen nu al flink achter op de doelstellingen van Parijs, we moeten dus nu doen wat we nu kunnen. Daarom kunnen we nu niet louter inzetten op het opwekken met zonne-energie. Als er voor 2030 betere technieken komen, kunnen we die gebruiken om niet nog meer windmolens en zonnevelden te bouwen. Dit wordt dan in de RES 2.0 (ca. 2023) etc. verwerkt.

Wordt er ook gedacht aan het aanbrengen van zonnepanelen op constructie voor de infrastructuur? Bijvoorbeeld zonnepanelen geïntegreerd in geluidsschermen van de A15.
Ja, aangezien iedereen dat graag wil wordt daar al veel naar gekeken. De RES-Rivierenland is in overleg met Rijkswaterstaat en ProRail om deze kansen concreet uit te werken.

Er loopt onderzoek van Prorail en Rijkswaterstaat naar de mogelijkheid om deze gronden te gebruiken. Waar dit concreet wordt zal dit in de RES worden opgenomen. De verwachting is dat dit in Rivierenland enkele tientallen ha zonneveld oplevert.

Het getoonde experiment met fruitteelt onder zonnepanelen tast wel het landschap aan, het is nog een kleine stap naar kassenbouw met zonnedak. Hoe kijken de gemeenten daar tegen aan?
Per gemeente worden er eigen afwegingen gemaakt. Teelt ondersteunende voorzieningen nemen niet de landschappelijke bezwaren weg, maar onttrekken geen landbouwgrond. De huidige pilot in Tiel vindt de gemeente geslaagd omdat dezelfde oppervlakte dubbel wordt gebruikt: voor zowel opwek van energie is als landbouw.

Is het draagvlak voor zonnevelden en windmolens bij grondeigenaren al geïnventariseerd? En zouden individuele grondeigenaren wel het geheel overzien dat op ons afkomt?
Er hebben zich al wel diverse grondeigenaren gemeld voor zonnevelden dus er lijkt voldoende belangstelling.

Wordt er gekeken naar de levensduur van zonnepanelen of windmolens? Er wordt nu gezegd dat deze maximaal 20 jaar is. Is dit wel rendabel? En hoe komt men tot de CO2-berekening inclusief het afbreken van de installatie na 10 jaar?
De levensduur van een windmolen is ruim 20 jaar. De businesscase na 15 jaar is afhankelijk van de stroomprijs en de onderhoudskosten en moeilijk te voorspellen. Het is gebruikelijk voor bouwprojecten om een levenscyclusanalyse te maken, ook voor CO2-uitstoot. Hier zijn standaardberekeningen voor.

Hoeveel windmolens zijn er nodig voor het RES-bod 1.0?
RES 1.0 heeft de ambitie om te komen tot 0,750 TWh uit windturbines: van 32 in het Concept RES-bod (bestaand en in ontwikkeling min 7 turbines afgeschreven in 2030) naar 49 turbines (17 nieuw).

Zijn de windmolens tijdelijk?
Vergunningen worden meestal voor 20 tot 25 jaar verleend. Daarna moeten de molens worden afgebroken, die zijn dan ook versleten. Nieuwe molens zijn alleen mogelijk als er opnieuw vergunning wordt verleend.

Waarom hebben de windmolens in de top rode lampen? En zijn deze noodzakelijk (i.v.m. lichtoverlast)?
Dit is een eis van de luchtvaartautoriteiten als windmolens hoger zijn dan 100 meter. Ze kunnen wel enigszins gedimd worden bij helder weer. Mogelijk komt er een systeem met radar dat de lichten uitzet als er geen vliegtuigen in de buurt zijn.

Leveren hoogteverschillen tussen bij elkaar gelegen windmolens problemen op?
Voor de windmolens zelf is dit geen probleem en visueel is het verschil vaak moeilijk te zien. Om landschappelijke redenen is het vaak wel wenselijk om windmolens in regelmatige patronen te plaatsen.

Er wordt voor windmolens uitgegaan van een afstand van 400m tot bebouwing. Is dit niet te dichtbij i.v.m. geluidsoverlast/laagfrequent geluid. Komen er niet steeds meer aanwijzingen dat dit vooral bij de steeds hogere molens (225m) een probleem wordt.
Er zijn in Nederland wettelijke normen waar initiatiefnemers aan moeten voldoen. De gemeente kan aanvullende eisen opnemen. Er is wetenschappelijk weinig bewijs dat geluid van windmolens gezondheidsschade oplevert. Desondanks zijn er deskundigen die hiervoor waarschuwen. In landen waar meer ruimte is heeft dit geleid tot grotere afstandsnomen. Het RIVM volgt het onderzoek op dit vlak op de voet. Hogere windmolens maken niet meer (laagfrequent) geluid dan de windmolens die er nu al staan.

Wordt de door de geplande windturbines opgewekte energie ook ingezet voor de eigen inwoners en bedrijven van de gemeente?
De stroom uit de winturbines zal lokaal worden aangeboden door de initiatiefnemers via Eneco of Betuwestroom. Het is dus aan de consumenten en bedrijven zélf of ze deze stroom willen afnemen.

Bij de windlocaties lijkt er geen ruimte voor ook zonne-energie, is dit een bewuste keuze?
Het tegenovergestelde is het geval. Vanuit landschapswaarde en energie-efficiëntie is een energielandschap (combinatie van zon en wind) een logisch scenario.

Vormen (grote) tracés voor gas, Tennet etc. in de gemeente geen beperking voor het zoekgebied voor windturbines?
Ja, tot gevoelige objecten moet een zekere veiligheidsafstand worden bewaard. Afhankelijk van de situatie is dat 75 tot 200 meter.

Wordt er gekeken naar de levensduur van zonnepanelen of windmolens? Er wordt nu gezegd dat deze maximaal 20 jaar is. Is dit wel rendabel? En hoe komt men tot de CO2-berekening inclusief het afbreken van de installatie na 10 jaar?
De levensduur van een windmolen is ruim 20 jaar. De businesscase na 15 jaar is afhankelijk van de stroomprijs en de onderhoudskosten en moeilijk te voorspellen. Het is gebruikelijk voor bouwprojecten om een levenscyclusanalyse te maken, ook voor CO2-uitstoot. Hier zijn standaardberekeningen voor.

Waarom niet windmolens dichter bij de weg, zoals bij de A15, of mag dat niet?
Windmolens moeten ongeveer een wieklengte afstand houden tot hoofdwegen, dus max. 90 meter.

Waarom is het huidige Windpark Deil geen belemmering voor de defensieradar in Herwijnen?
Ten tijde van het verlenen van de vergunning aan Windpark Deil had Defensie nog geen plannen voor het terugkeren van de radar in Herwijnen. Toen voor die terugkeer werd besloten was de vergunning voor het windpark al rond en kon Defensie daar niets meer aan doen. Toch vinden ze Herwijnen nog steeds een goede plek. De planning is dat er eind 2021 een beslissing wordt genomen over de definitieve locatie van de radar.

De windmolens bij Deil hebben in 2020 een paar keer stilgestaan vanwege overaanbod. Hoe weten we zeker dat dat niet weer gaat gebeuren?
Windmolens van Deil en AVRI hebben niet stil gestaan door overaanbod. Stilstand was er wel vanwege vogeltrek, slagschaduw en helaas enkele opstartproblemen.

In de RES ligt de focus op zon en wind? Waarom wordt er niet meer gekeken naar WKO (warmte-koude-opslag), waar mogelijk gecombineerd met restwarmte (bijvoorbeeld van compostbedrijven)?
Opwek van duurzame energie is noodzakelijk. WKO is een manier om warmte (en koude) op te slaan. De gemeente inventariseert alle mogelijke aardgas loze warmteoplossingen en presenteert de bevindingen vóór eind 2021 in een plan (Transitievisie Warmte).

Met wind en zon is er geen continue energieproductie. Waarom zoeken we niet intensiever naar alternatieve energiebronnen, energietransport en energieopslag?
Tot 2030 is er nog niet echt een balansprobleem in het netwerk. Er is dus nog tijd om te werken aan een betere aansluiting tussen vraag en aanbod, onder andere met opslag.

In hoeverre is onderzocht om onze windmolens en of zonnepanelen buiten onze regio/Nederland te plaatsen?
Dit is uitgebreid besproken in het Klimaatakkoord. Ook op zee komen veel windmolens, maar de keuze is gemaakt om 35 TWh op land op te wekken vóór 2030. Het Klimaatakkoord is ondertekend door een zeer groot aantal overheden en maatschappelijke organisaties.

Wordt er ook gekeken naar kleinere windmolens op de kribben van de Waal en watermills onder het wateroppervlak? En zon op water?
Kleine windmolens hebben nu geen haalbare businesscase en dragen door hun lage opbrengst weinig bij aan de energietransitie. Voor waterkracht geldt hetzelfde. Innovaties kunnen dit veranderen in de toekomst. Zon op water telt volledig mee.

Is er ook nagedacht over kleine windmolens bij woningen en bedrijven?
In de RES wordt nu geen rekening gehouden met kleine windmolens omdat deze maar een zeer beperkte bijdrage kunnen leveren aan de doelstelling. Overigens wordt het ook niet tegengehouden, maar er is nu met de huidige subsidieregelingen geen goede businesscase voor.

Waarom heeft u niet meer oog voor innovaties zoals bijvoorbeeld windwokkels?
Wij houden innovaties nauwlettend in de gaten. Wij gaan in onze berekeningen ook al uit van innovaties (bv stijgende opbrengst per zonnepaneel. Grotere windturbines zijn op dit moment een heel effectieve manier om stroom op te wekken. Voor kleine turbines of wokkels geldt dit (nog niet).

Is biomassa voor de RES nu helemaal buiten beeld?
Biomassa telt onder bepaalde voorwaarden mee als duurzame warmtebron, net als restwarmte, geothermie en aquathermie. Duurzame elektriciteit uit biomassa wordt niet meegerekend in de 35 TWh. Op gemeentelijk niveau kunnen er wel mogelijkheden zijn voor kleinschalige toepassing van biomassa voor warmte en/of elektriciteit.

Is het niet tijd om ook over kernenergie na te gaan denken als dat na 2030 een deel van de oplossing moet worden?
Kernenergie is mogelijk een oplossing voor de lange termijn (vanaf 2030) en niet voor de korte termijn (tot 2030). Nog los van de investeringen, duurt vanwege veiligheid de vergunningverlening en de bouw van een centrale daarvoor te lang. Het is aan de rijksoverheid om hierover beslissingen te nemen. De RES 1.0 gaat daarom in op oplossingen die op dit moment wél binnen onze invloedssfeer en de mogelijkheden van de regio liggen.

Hoe wordt er gedacht over lokale opslag van stroom (mega-)batterij of door omzetting naar waterstof? Dit ook om kabelschaarste op te lossen.
Over opslag van duurzame energie wordt al wel nagedacht. Er wordt in Nederland veel onderzoek gedaan naar de aanwendbaarheid van waterstof.  De verwachting is dat de opslag binnen vijf jaar rendabel wordt om pieken en dalen in de aanvoer van stroom op te vangen. In het onderzoek ‘Energiedriehoek’ laat de gemeente Tiel samen met Buren en Neder-Betuwe de mogelijkheden van opslag onderzoeken.

Waterkracht is tot op heden in de RES buiten beschouwing is gebleven. Gaat dat nu wel een rol spelen? Deze worden tegenwoordig namelijk ook in klein formaat gemaakt. Het zou mooi zijn als dit in de Waal zou kunnen.
Waterkracht is een duurzame vorm van opwekking van elektriciteit. De mogelijke opbrengsten in het vlakke Nederland zijn op dit moment echter te beperkt om een grote bijdrage aan de energietransitie te leveren. Wij volgen de ontwikkeling van kennis en praktijkexperimenten (zoals bij Ochten) op de voet. In de toekomst kan waterkracht mogelijk wel een bijdrage leveren. Voor meer info verwijzen wij naar het Nationaal Programma RES en een onderzoek van RHDHV uit 2016: file:///C:/Users/wille/Downloads/NPRES_Factsheet_Elektriciteit.pdf ). Een rapport uit 2016 biedt ook achtergrondinformatie: https://www.geldersenergieakkoord.nl/images/uploads/RHDHV_-_Waterkracht_provincie_Gelderland_-_20161227_def.pdf.

In hoeverre wordt er ook gekeken naar lokale restwarmtebenutting. Mogelijk heeft Cold Stores in Beneden-Leeuwen namelijk restwarmte over. Deze warmte kan worden opgewaardeerd m.b.v. warmtepompen voor nuttige toepassing voor verwarming van gebouwen. Wie gaat dit soort initiatieven coördineren?
De gemeente inventariseert alle mogelijke aardgas loze warmteoplossingen en presenteert de bevindingen vóór eind 2021 in een plan (Transitievisie Warmte). De gemeente neemt dus het voortouw, maar staat ook nadrukkelijk open voor bewonersinitiatieven op dit vlak.

In hoeverre is er onderzoek gedaan naar koude en warmteopslag in de grond?
Dit wordt zeker gedaan. Binnen de RES 1.0 komt dit vooral aan bod in het hoofdstuk Warmte.

In de RES ligt de focus op zon en wind? Waarom wordt er niet meer gekeken naar WKO (warmte-koude-opslag), waar mogelijk gecombineerd met restwarmte (bijvoorbeeld van compostbedrijven)?
Opwek van duurzame energie is noodzakelijk. WKO is een manier om warmte (en koude) op te slaan. De gemeente inventariseert alle mogelijke aardgas loze warmteoplossingen en presenteert de bevindingen vóór eind 2021 in een plan (Transitievisie Warmte). Ook deze ontwikkelingen krijgen een plek in RES 1.0, in het hoofdstuk Warmte.

Loopt er een proef of project met geothermische warmtebronnen in de Bommelerwaard? En zo ja, wat is daar dan de status van?
Ja, er lopen diverse onderzoeken om de haalbaarheid aan te tonen. In Zaltbommel is men positief, in Maasdriel lijken de kansen kleiner.

Hoe worden burgers maximaal geïnformeerd en betrokken bij de besluitvorming rondom duurzame opwek?
Inwoners, organisaties en ondernemers praten vanaf dag één mee. Aan de totstandkoming van de RES 1.0 werkten maar liefst 600 personen mee. En de uitgewerkte denkrichting werd via een regio brede enquête getoetst door 2350 inwoners. Rondom de besluitvorming over de RES 1.0 wordt  gecommuniceerd door elke gemeente, zoals zij dit gewend zijn te doen rondom elke raadsagenda. De wijze waarop verschilt per gemeente.

Bestaat er een overkoepelend communicatieplan richting alle bewoners in de regio? Want hoe bereik je anders voldoende draagvlak?
Zowel de gemeenten als de RES werken met communicatieplannen om alle inwoners zo goed mogelijk te informeren en de kans te geven mee te praten. Hiervoor gebruiken zij in ieder geval alle bestaande kanalen zoals website, gemeentepagina’s, nieuwsbrieven en social mediakanalen. Ook (digitale) bijeenkomsten worden hier genoemd, zodat elke geintereseerd zich kan aanmelden en meedoen.  Op deze website staan alle bijeenkomsten die door de RES worden georganiseerd en soms ook lokale activiteiten van gemeenten genoemd in de kalender. Via de RES-Nieuwsbrief ontvangt u alle nieuwste informatie en aankondigen van RES activiteiten automatisch per e-mail. Abonneren op de nieuwsbrief kan via een e-mail naar: info@resrivierenland.nl.

Welke plannen zijn er om het draagvlak onder de bevolking te vergroten?
In het beleid wordt nu in de meeste gemeenten vastgelegd dat er door initiatiefnemers veel aandacht moet worden besteed aan procesparticipatie en de mogelijkheid moet worden gegeven aan de omgeving om mede-eigenaar van projecten te worden en daarmee ook te profiteren van de opbrengsten. Ook kijken gemeenten naar mogelijkheden om in de randvoorwaarden voor een project een gebiedsfonds op te nemen, waardoor een deel van de opbrengsten ten goede kan komen aan de gehele omgeving. 

Hoe kan ik als inwoner meedoen?
Nadat de RES 1.0 is vastgesteld zetten we met elkaar de volgende stap. Participatie van inwoners en bedrijven wordt daarbij nóg belangrijker. Meedoen kan op verschillende manieren. Individueel kunt u energie besparen, uw woning verduurzamen en energie opwekken bij uw woning. Het https://energieloketrivierenland.nl/ heeft allerlei tips en staat klaar voor onafhankelijk advies. Ook is het mogelijk om te participeren via gebied coöperaties. Kijk bijvoorbeeld op https://gcrivierenland.nl/
De gemeenten en de RES organiseren regelmatig (digitale) bijeenkomsten waar u welkom bent om mee te praten. Kijk in de kalender wanneer er een bijeenkomst is of neem contact op met uw gemeente. Van initiatiefnemers van windparken en zonnevelden wordt verwacht dat zij via participatietrajecten de omgeving betrekken bij het proces.